Η αφίσα για το «Ζ» του Γαβρά. |
|
Η σημαντικότερη στιγμή του «Ζ»: το κτύπημα έχει ήδη δοθεί στον «Ζήτα» - Λαμπράκη. Το θέμα είναι ποιος τον σκότωσε στην πραγματικότητα. |
|
|
|
Λαμπράκης: ένας ιδεαλιστής αστός που έπεσε θύμα του κόμματός του; |
Βόλευε ο θάνατος του Παναγούλη, όπως και η δολοφονία του Λαμπράκη, την πολιτική άνοδο του Ανδρέα; |
|
Επανεκδόθηκε στις 2 Απριλίου το περίφημο «Ζ» του Κώστα Γαβρά με τον Υβ Μοντάν στον ρόλο του Λαμπράκη και τον Ζαν Λουΐ Τρεντινιάν στον ρόλο του ανακριτή Χρήστου Σαρτζετάκη. Μια ταινία που έκανε διάσημο τον Γαβρά και που κέρδισε το Όσκαρ Καλύτερης Ξένης Ταινίας το 1969.
Η υπόθεση της ταινίας είναι λίγο-πολύ γνωστή. Ένας αριστερός βουλευτής στις αρχές της δεκαετίας του ‘60 πέφτει θύμα ενός «τραμπουκικού» κτυπήματος στην διάρκεια μιας πορείας για την Ύφεση και τον Αφοπλισμό. Θα επιζήσει του κτυπήματος, αλλά θα υποκύψει λίγο μετά. Η κυβέρνηση θα αναθέσει σε έναν ανακριτή την υπόθεση για να την κουκουλώσει. Εκείνος όμως πληροφορημένος από έναν αριστερό δημοσιογράφο θα αρνηθεί και οι έρευνες που θα διεξάγει θα τον οδηγήσουν στο να θεωρήσει ως ενόχους το παρακράτος και το Παλάτι, που παρουσιάζονται ως πρόδρομοι της στρατιωτικής δικτατορίας.
Η ταινία χρησιμοποιεί το όνομα «Ζήτα» (Υβ Μοντάν) για τον ήρωα της και δεν αναφέρει καθόλου το όνομα της Μεσογειακής χώρας, όπου διεξάγεται η ιστορία. Υποτίθεται ότι γυρίζεται στην Αλγερία, αλλά μία ελληνική γραφομηχανή και η μουσική του Θεοδωράκη με το σαντούρι να κυριαρχεί σε κάνει να καταλάβεις ότι πρόκειται για την Ελλάδα των αρχών του ’60 παραπέμποντας στην δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη. Εξάλλου όπως αναφέρεται στην αρχή: «Η τυχόν ομοιότητα με πρόσωπα, ζώντα και αποθανόντα δεν είναι συμπτωματική, είναι ηθελημένη».
Αν θέλουμε να είμαστε αντικειμενικοί, πρέπει να παραδεχθούμε ότι η ταινία διατηρεί την φρεσκάδα και την ένταση της. Αυτό οφείλεται στην κλασσική δομή της, σε αντίθεση με άλλες ταινίες της εποχής, όπως αυτές της «Νουβέλ Βανγκ» (Γκοντάρ) η των πειραματισμών του ’60, που σήμερα δεν βλέπονται. Πειραματισμοί που όπως έχει δηλώσει ο ίδιος ο Γαβράς γινόταν από αριστερούς γόνους της μεγαλοαστικής τάξης (Γκοντάρ, Βισκόντι) που περιφρονούσαν το κοινό, και κατά συνέπεια τον ίδιο τον λαό. Αυτό σε αντίθεση με τον περήφανο για την αγροτική του καταγωγή Κώστα Γαβρά. Εδώ πρέπει να πούμε ότι ο Γαβράς τότε δέχθηκε επίθεση για την κλασσική «μπουρζουάδικη» γραφή του. Μια γραφή που συνδυάζει γουέστερν
(ειδικά στο «Το Τραίνο θα Κτυπήσει Τρεις Φορές») και αστυνομικά θρίλερ με ταινίες του τύπου «Blow Up» του Αντονιόνι. Επίσης να πούμε ότι το «Ζ», όχι μόνο άνοιξε τον δρόμο για τα επόμενα πολιτικά θρίλερ του Γαβρά («Κατάσταση Πολιορκίας», «Ο Αγνοούμενος»), αλλά έχει επηρεάσει και τις πολιτικές ταινίες σκηνοθετών, όπως ο Σίντνεϋ Λιούμετ, ο Άλαν Πάκουλα και ο Όλιβερ Στόουν. Για παράδειγμα η τελική σκηνή με τις γραφομηχανές έχει αντιγραφεί από τον Άλαν Πάκουλα στο «Όλοι οι Άνθρωποι του Προέδρου» για το Ουώτεργκεϊτ. Ενώ οι ερμηνείες των Υβ Μοντάν και Ζαν Λουϊ Τρεντινιάν (Βραβείο Καλύτερου Ηθοποιού στο Φεστιβάλ Καννών)είναι υψηλού επιπέδου. Αλλά...
Υπάρχει ένα «αλλά», που είναι μια εκπομπή της ΕΤ3 το 2003. Σε αυτήν ο Μανώλης Χατζηαποστόλου, ο διάσημος «Τίγρης» που συνέλαβε τους Γκοτζαμάνη και Εμμανουηλίδη, δήλωνε ότι κάτι μεσολάβησε ανάμεσα στο κτύπημα με το τρίκυκλο και τον θάνατο του στον Ερυθρό Σταυρό κατηγορώντας σαφώς την Αριστερά: «Μέσα στο αμάξι τον αποτελειώσανε ή με καουτσούκ ή με άμμο. Επαγγελματικά στελέχη. Ο Βέρρος (μετέπειτα βουλευτής του ΚΚΕ) και άλλος ένας». Ενώ δήλωνε ότι το αρχικό κτύπημα του Εμμανουηλίδη δεν ήταν θανατηφόρο. Μάλιστα τόσο φοβόταν την Αριστερά που ζήτησε από την δημοσιογράφο να βγάλει την συνέντευξη στον αέρα μόνο μετά τον θάνατο του.